Voedselpark Amsterdam 

Door: Nicole Römer 

Aan de westelijke kant van Amsterdam, tussen Schiphol en Nieuw-West, ligt de Lutkemeerpolder. In 1865 werd de Lutkemeer drooggemaakt en bleef een zeer vruchtbare bodem van zeeklei over die voor landbouw werd gebruikt. Nu dreigt de 43 hectare aan vruchtbaar gebied vervangen te worden door een bedrijventerrein. Voedselpark Amsterdam is een gezamenlijk initiatief van meerdere burgerorganisaties die een andere toekomst voor dit gebied voor zich zien, namelijk een agro-ecologisch landschapspark voor en door Amsterdammers. Maar ze lopen tegen kapitalistische verdienmodellen, een stug gemeentelijk apparaat en zelfs corruptie aan. Journalist Nicole Römer spreekt Alies Fernhout van Platform Behoud Lutkemeer hierover. 

Alies spreekt met passie over het initiatief. Ze vertelt dat Amsterdam met voedsel- en stadslandbouw flink achter loopt op Europees niveau. In vooruitstrevende Europese steden wordt nieuw voedselbeleid ontwikkeld waar duurzame landbouw in en aan de rand van de stad voorop staat. ‘In Amsterdam zetten ambtenaren verouderde bestemmingsplannen voort die de groei van Schiphol en andere economische activiteiten prioriteren. Hiermee loopt de stad een enorme kans mis.’

De Lutkemeerpolder is het enige vruchtbare landbouwgebied nog in Amsterdams bezit en biedt een unieke kans voor de stad. Het gebied telt 43 hectare en wordt gekenmerkt door een zeer vruchtbare, gezonde bodem waar in het afgelopen 25 jaar voornamelijk biologische teelt heeft plaatsgevonden. ‘Wanneer je het hebt over gezonde bodems dan wordt het echt niet beter,’ zegt Alies. Samen met andere burgers zet Alies zich al jaren in om de Lutkemeer te behouden en het Voedselpark Amsterdam te realiseren. 

‘Het is belangrijk voor ons klimaat om dit soort bodems te bewaren omdat ze zorgen voor CO2 opslag maar ook omdat het in dit geval een perfecte manier is om korte voedselketens te realiseren. We zitten hier aan de stadsrand - hier komen de stad en landbouw samen zoals dat op geen enkele andere plek kan.’ Het initiatief is genomen om hier een uitgebreid plan voor te maken. Twee-endertig pagina’s aan uitleg over de meerwaarde van het Voedselpark, hoe het gerealiseerd kan worden, voorbeelden van mogelijke voedselketens, financieringssystemen en nog veel meer. En dat allemaal ondersteund door diverse experts op het gebied van o.a. landbouw, verduurzaming en voedselproductie. Een project dat precies past binnen de Amsterdamse klimaatdoelstellingen, volledig uitgewerkt en gratis op een presenteerblaadje aan de gemeente Amsterdam overhandigd. ‘Maar de gemeente grijpt de kans niet,’ zegt Alies.

Het verloop

Eind jaren ‘80 ontstonden de eerste plannen om de Lutkemeerpolder tot bedrijventerrein te transformeren voor Schiphol-gebonden bedrijven. In 2002 werd het bestemmingsplan Lutkemeerpolder vastgesteld en startte de bouw aan de oostelijke kant van de polder. Jarenlang was het stil tot de gemeente in 2017 mededeelde dat de bouw aan de westelijke kant van start zou gaan. ‘Op dat moment is het in een stroomversnelling geraakt,’ zegt Alies. Het Voedselpark richtte zich toen op de verkiezingen van 2018. Met een GroenLinks college dat dezelfde doelen zei na te streven hadden de initiatiefnemers hoop dat het zou lukken. Maar ondanks het feit dat het project alle ambtelijke beleidstermen omvat en alle vakjes aanvinkt lukte het ze niet. De bouw van het bedrijventerrein werd aangemerkt als een ‘niet meer te stoppen proces’. 

Falende democratisering

Anno 2022 wordt er door burgers nog steeds hard gepleit voor het behoud van de Lutkemeer. Het proces getuigt van falende democratisering in de stad Amsterdam. Alies: ‘Waar de Gemeente aangeeft democratisering en participatiebeleid hoog in het vaandel te dragen is in dit geval niks minder waar. Burgers maken zich hard voor dit stukje Amsterdam en er wordt geweigerd met hen samen aan tafel te gaan zitten om te praten over de mogelijkheden. Bij de vraag of het inmiddels is gelukt, luidt het antwoord: ‘nee.’’

Het is een voorbeeld van hoe de gemeente er helemaal nog niet klaar voor is om burgers ook daadwerkelijk het heft in handen te geven. De plannen van Voedselpark zijn doorgerekend, haalbaar en realistisch, maar dan nog blijft er de angst voor het onbekende en valt men terug op 'het is nu eenmaal zo afgesproken'. Bij contact met groenambtenaren van de afdeling Ruimte en Duurzaamheid wordt doorverwezen naar de afdeling Vastgoed omdat het project daar vast zou lopen. Wanneer contact wordt gezocht met de afdeling Vastgoed wordt er aangegeven dat die niets met de huidige zaak te maken hebben. Van het kastje naar de muur, dus. 

Corruptie, grondspeculatie en groenwassen

Naast de falende democratisering is ook sprake geweest van corruptie en grondspeculatie. In de uitspraak van de Hoge Raad in de zaak-Hooijmaijers is oud-wethouder en toenmalig gedeputeerde T. Hooijmaijers veroordeeld vanwege valsheid in geschrifte, witwassen en omkoping, onder meer vanwege betalingen die hij zou hebben ontvangen van  een van de betrokken projectontwikkelaars van de Lutkemeerpolder. Betreffende projectontwikkelaar heeft daar handig gebruik van gemaakt door de grond duur te verkopen aan de gemeente. Die heeft het vervolgens onder leiding van diezelfde Hooijmaijers ondergebracht in een private BV waar de gemeente Amsterdam, samen met Haarlemmermeer, provincie Noord-Holland en Schiphol eigenaar van is. 

De toenmalige coalitiepartijen rondden hun werk aan dit pijnlijke dossier af en verschoven hun focus naar het inrichtingsplan van wat nu het ‘Business Park Amsterdam Osdorp’ zou gaan worden. Het bedrijventerrein moet circulair worden ingericht en het inrichtingsplan wordt door het college vastgesteld. Zo meent de gemeente invloed uit te oefenen ‘om te zorgen dat het bedrijventerrein zo groen mogelijk wordt.’ Een mooi gevalletje groenwassen. Het verhaal van de Lutkemeer leest meer als dramaserie dan waargebeurd verhaal, maar het vertelt ons iets over hoe hoe verdienmodellen en machtsverhoudingen cruciale rollen kunnen spelen in onze maatschappij. Zelf zegt Alies: ‘Ik wil een positief verhaal vertellen. Ik wil laten zien hoe het kan en wat wij samen als gemeenschap kunnen neerzetten. Maar de keerzijde is er wel en dat verhaal lees je niet gauw.’ 

Doorzetten

Toch blijft het Voedselpark alles uit de kast trekken om alsnog de Lutkemeerpolder te beschermen. ‘Ondanks alle tegenwerkingen zijn er nog steeds tientallen mensen die zich hier ontzettend hard voor maken,’ vertelt Alies. ‘Er wordt op allerlei manieren contact gezocht met ambtenaren, zelfs op Twitter. Het enige wat wij willen is om eindelijk aan tafel te gaan zitten en erover te praten,’ vertelt zij. ‘Er is zoveel met dit land mogelijk. Primair hebben we het over voedselproductie, landbouw en landbehoud, maar het gaat ook om veel meer. Zo hebben we plannen voor publieke oogstdagen, educatie voor scholieren en jongeren, en is er ruimte voor lokale Amsterdammers om te kunnen tuinieren. Er is zoveel vraag naar.’  

Het Voedselpark is een tijd geleden gestart met crowdfunding. Hiermee willen ze aantonen dat geld niet de belemmering zou moeten zijn. Het doel is om €4,3 miljoen op te brengen; de marktwaarde van  landbouwgrond. Wat ze van de gemeente nodig hebben, is gespreksvoering om het besluit over de bestemming alsnog terug te draaien en plannen te maken over hoe om te gaan met eventuele claims. Maar de tijd dringt. Tot nu toe is alleen gewerkt aan het bouwrijp maken van het gebied. Het bouwen van de infrastructuur volgt en zal mogelijk deze zomer (2022) van start gaan. ‘Nu is alles nog omkeerbaar, maar zodra de infrastructuur gebouwd wordt is dat niet meer het geval. We maken ons daar echt zorgen over,’ zegt Alies. 

Op de vraag hoe nu verder en hoe ze geholpen kunnen worden geeft Alies aan: ‘Spread the word.’ Door informatie over Voedselpark Amsterdam te verspreiden en ambtenaren aan te spreken kunnen burgers de initiatiefnemers helpen om met hen aan tafel te kunnen. Op hun site staan kant en klare teksten die gebruikt kunnen worden. Ook kunnen mensen zich nog als vrijwilliger aanmelden om te helpen met het wijzigen van het bestemmingsplan in het coalitieakkoord 2022 – 2026. Over vijf jaar is het de hoop dat het Voedselpark er staat. De besluiten daartoe moeten echter nu worden genomen en Voedselpark Amsterdam heeft daar alle hulp bij nodig.

In 2018 schreef het college in een bestuurlijke reactie:

“Het college onderschrijft het belang om een groene, diverse en multifunctionele Lutkemeerpolder te ontwikkelen, waarin zowel plaats is voor een bedrijventerrein als behoud van zoveel mogelijk van de functies en maatschappelijke meerwaarde van [de ecologische zorgboerderij] de Boterbloem. Het college heeft zich daarom maximaal ingespannen om dit te kunnen bereiken. (.)

Drie hectare van de Lutkemeerpolder wordt vrijgemaakt voor de boomgaard, de zorgboerderij en stadslandbouw. De gemeente Amsterdam stelt de gronden met een pacht- of huurovereenkomst beschikbaar aan de Boterbloem. Het bedrag dat de Boterbloem zal moeten betalen aan huur of pacht zal marktconform zijn, en wordt bepaald door het gebruik van de gronden (akkerbouw, zorgfunctie, of horeca). Dit plan kan budgetneutraal en functioneel worden gerealiseerd onder de voorwaarde dat het bestemmingsplan wordt herzien.*’ [*dit is een besluit van de gemeenteraad] (.)

Er komen overgangsscenario's die uitgaan van zo lang mogelijk behoud van zoveel mogelijk activiteiten en functies van de Boterbloem in haar huidige vorm, totdat wordt overgegaan van realisatie van het definitieve eindbeeld.”

Verdere toelichting vanuit het College: 

“Dit plan kost de gemeente 6 miljoen. Hiervoor moet het al vastgestelde bestemmingsplan uit 2012 worden aangepast en overeenkomsten gesloten. (.) 

Het inrichtingsplan wordt vastgesteld door het college. Op die manier zal de gemeente ook invloed uitoefenen om te zorgen dat het bedrijventerrein zo groen mogelijk wordt. Ook verplaatsen we de biologische kleigrond naar elders in het gebied om zodat het gebruikt kan blijven worden voor stadslandbouw.” Zie de infographic. (.) 

In een scenario waarbij de Boterbloem even groot zou blijven als nu, met behalve de boomgaard ook het roggeveld,moeten de andere partners in de GEM (Provincie Noord-Holland, gemeente Haarlemmermeer en Schiphol) een deel van het verlies nemen en kosten dragen. “In het onwaarschijnlijke scenario dat dit lukt, kost het de gemeente ook nog minstens 42 miljoen euro. Dit is het bedrag dat aan schadevergoeding betaald zou moeten worden aan alle partijen als we de overeenkomsten ontbinden, de procedurekosten zijn hierin nog niet meegenomen. (.) Bovendien kunnen de besluiten van vorige colleges en de raad niet zonder meer worden teruggedraaid.”

Laatste nieuws

Het Voedselpark Amsterdam is een stapje dichterbij, na een besluit in de Amsterdamse politiek. Er moet een onafhankelijk onderzoek komen naar de financiële haalbaarheid van Voedselpark Amsterdam. Daartoe heeft stadsdeelcommissie Amsterdam Nieuw-West per motie opgeroepen. De partijen verzoeken het college van B&W de financiële mogelijkheden te verkennen om de Lutkemeerpolder op te kopen en er een voedselpark te ontwikkelen. In de tussentijd werkt Voedselpark Amsterdam samen met Land van Ons aan de crowdfunding en Voedselpark 2.0: een verder uitgewerkt en doorgerekend plan, dat dit jaar aan de gemeenteraad wordt voorgelegd. Ook voor de gemeente is het inmiddels lastiger aan het worden: verkeerstechnisch stuit de komst van distributiecentra tegen de grenzen van de weg-capaciteit. Ook blijkt uitgifte van elektra aansluitingen problematisch. Tot slot is het maar de vraag in hoeverre de kavels verkocht kunnen worden nu een recessie is voorspeld. Kortom: reden te meer om de plannen van Voedselpark Amsterdam serieus in overweging te nemen.

/// Dit is een verhaal van de Initiatievenpers. De Initiatievenpers zoekt, produceert en verspreidt verhalen via kanalen van aangesloten initiatiefnemers om hun impact op de stad te laten zien. Het is een onafhankelijk samenwerkingsverband van Amsterdamse maatschappelijk initiatiefnemers en de gemeente. Meedoen? Neem contact op met de Initiatievenpers. \\\